شاید در سال‌‎های اخیر اسم روغن پالم (روغن نخل) زیاد به گوش شما خورده باشد. در این سال‌ها در مورد این روغن اطلاعات زیادی گفته و نوشته شده است. در این مقاله سعی شده تا اطلاعات جامعه‌ای در مورد فواید و عوارض این محصول برای انسان و محیط زیست ارائه شود.

روغن پالم چیست؟

در ابتدا بهتر است با ماهیت روغن پالم و چگونگی تولید آن آشنا شویم. روغن پالم یا نخل، در دسته روغن‌های گیاهی قرار دارد که از مغز میوه نخل روغنی استخراج می‌شود. نام علمی این درخت الائیس گوئینیسیس (Elaeis Guineensis) است؛ که 2 نوع روغن از آن گرفته می‌شود:

• روغن پالم گرفته شده از گوشت میوه: این محصول از فشردن میوه‌های گوشتی این درخت به دست می‌آید.
• روغن پالم گرفته شده از هسته این میوه: این محصول از خرد کردن و فشردن هسته‌ی سفت و سخت این میوه به دست می‌آید.

آیا روغن پالم همان روغن هسته‌ی خرماست؟

این ماده را نباید با روغن هسته‌ی خرما اشتباه گرفت. این محصول از میوه‌ی گونه‌ی خاصی از درختان نخل که معروف به نخل روغنی هستند تولید می‌شود و با روغن هسته‌ی خرما کاملا متفاوت است.

خواستگاه نخل روغنی

نخل روغنی 5000 سال قدمت دارد. منشاء اصلی این درخت را آفریقای جنوبی می‌دانند. باستان‌شناسان در مقبره‌های مصر، آثاری از نخل روغنی یافته‌اند که نشان از قدمت این درخت دارد. در آن زمان، از روغن گرفته شده به‌عنوان سوخت استفاده می‌کرده‌اند. امروزه هم به‌کارگیری روغن نخل، به‌عنوان سوخت گیاهی و تولید برخی از کالاها موجب افزایش مصرف و قیمت جهانی آن شده است. نکته قابل توجه این است که در حال حاضر مالزی بزرگ‌ترین تولید کننده روغن نخل دنیا‌ست.

ماهیت روغن پالم

این ماده روغنی مانند روغن نارگیل، در دمای اتاق نیمه جامد است اما دو تفاوت بزرگ با روغن نارگیل دارد.

• درصد متفاوت اسیدهای چرب
• نقطه ذوب (نقطه ذوب پالم 32 درجه سانتی‌گراد است که 11 درجه از دمای ذوب روغن نارگیل بیشتر است).

مصارف روغن پالم

یک سوم تولید روغن گیاهی جهان را روغن نخل به خود اختصاص داده است. پالم تقریبا در 50 درصد محصولاتی که مصرف می کنیم (مواد غذایی، آرایشی و بهداشتی) وجود دارد. از پیتزا، دونات و شکلات گرفته تا شامپو، رژلب، خمیردندان و …

روغن پالم خوراکی

روغن نخل در مواد خوراکی به عنوان افزودنی مجاز استفاده می‌شود و طعم خاصی ندارد. روغن نخل دمای ذوب بالای دارد به همین دلیل برای سرخ کردن مواد غذایی مناسب است و مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ساختار روغن پالم

در پالم میزان دو نوع اسید چرب اشباع و اسید چرب غیر اشباع، تقریبا یکسان است. یعنی 50 درصد اسیدهای چرب اشباع و 50 درصد اسیدهای غیر اشباع بدون ترانس.

اسیدهای موجود در پالم:

• اسید پالمییتیک 44 درصد
• اسید استئاریک 4/3 درصد
• اسید اولئیک 37 درصد
• اسید لیتولئیک 10 درصد

روغن پالم مفید است یا مضر

این محصول فرآوری شده نیز همانند دیگر محصولات، فواید و مضرات مختص به خود را دارد. در ابتدا به فواید این ماده روغنی پرداخته می‌شود.

فواید:

• مقاوم در برابر حرارت: در دمای بالا پایدار است بنابراین برای سرخ کردن محصولات غذایی بسیار کاربرد دارد.
• مقاوم در برابر اکساشین: این ماده در برابر اکسیداسیون (نقطه ذوب بالا دارد و در دمای بالای 232 درجه سانتی‌گراد دود می‌کند و اکسید می‌شود) مقاوم است. همچنین باعث ماندگاری محصولات می‌شود.
• دمای ذوب نسبتا پایین: در دمای اتاق، نیمه جامد است. بنابراین محصولاتی که در آن از پالم استفاده شده در دمای محیط، نرم، سیال و فرم‌پذیر است.
• بدون رنگ و بو: به دلیل این‌که پالم رنگ و بو ندارد؛ ظاهر یا بوی محصولات را تغییر نمی‌دهد.

فواید این محصول برای بدن انسان

• بهبود سلامت مغز: این ماده منبع عالی نوعی از ویتامین E است که خواص آنتی اکسیدانی قوی دارد و برای سلامت مغز مفید است.
• بهبود سلامت قلب: پالم به کاهش سطح انواع کلسترول بد و افزایش میزان کلسترول خوب کمک می‌کند.
• بهبود وضعیت ویتامین A: تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که مصرف روغن نخل، در افزایش ویتامین آ (ویتامین A) در خون زنان باردار و نوزادن آن‌ها نقش دارد. افراد مبتلا به فیبروز سیستیک که در جذب ویتامین‌های محلول در چربی مشکل دارند با مصرف پالم بهبود می‌یابند.

برای مطالعه بیشتر به مقاله ویتامین آ (ویتامین A) مراجعه کنید.

مضرات روغن نخل

با این که پالم به بهبود قلب و مغز کمک می‌کند اما در برخی افراد مشاهده شده که سطح یک نوع از انواع کلسترول بد را بالا می‌برد. این کلسترول با برخی از بیماری‌های قلبی در ارتباط است. امروز تحقیقات زیادی در مورد مضرات روغن پالم صورت گرفته است. محققان در این تحقیقات به نتایج جدیدی دست یافته اند که در زیر به آن‌ها اشاره می‌شود.

• این ماده همان طور که اشاره شد حاوی اسیدهای چرب اشباع است که این اسیدهای چرب اشباع موجب گرفتگی عروق و سکته قلبی می‌شود.
• برخی از ترکیبات در روغن پالم خاصیت سرطان‌زایی دارند. وقتی این روغن حرارت می‌بیند، اسید چرب گلیسیدیل (GEs) تشکیل می‌شود. وقتی ترکیبات GEs مصرف می‌شود در بدن آزاد شده که این ترکیبات آزاد شده خاصیت سرطان‌زایی دارد. سرطان‌زا بودن این ترکیب فقط در آزمایشگاه‌ها و بر روی حیوان اثبات شده است و در مورد انسان هنوز شک و تردید وجود دارد. به طور کل می‌توان گفت برای سرطان‌زا بودن این ماده هیچ مدرکی وجود ندارد و همه این‌ها براساس حدس و گمان و آزمایش بر روی حیوانات است. اما به هر حال توصیه می‌شود به مانند دیگر روغن‌ها از این روغن هم کمتر استفاده شود.

روغن پالم و لبنیات

در کشور برای قوام و مزه‌دار کردن لبنیات پر چرب از روغن پالم استفاده می‌کنند. اضافه کردن چربی گیاهی در کارخانه‌های تولید لبنیات کار غیر قانونی نیست اما مردم باید بدانند که میزان چربی موجود در لبنیات، چربی خود شیر نیست. هر چند چربی خود شیر هم به مانند چربی روغن پالم و حتی بیشتر از آن دارای اسیدهای چرب اشباع است و از نظر مضرات تفاوتی با هم ندارند.

پزشکان تغذیه و متخصصان حوزه سلامت توصیه می‌کنند که بهتر است از لبنیات کم چرب (با یک درصد چربی) استفاده شود. زیرا لبنیات کم چرب خطرات بالا رفتن اسیدهای اشباع در بدن و کلسترول خون را کاهش می‌دهد و از سوی دیگر هم به جذب بهتر کلسیم و ویتامین دی (ویتامین D) به بدن کمک می‌کند.

روغن پالم و لوازم آرایشی

همان طور که گفته شده مصرف روغن پالم در سال‌های اخیر رو به افزایش بوده و در حال حاضر نزدیک به شصت میلیون تن در سال است. که نیمی از این روغن‌های تولید شده در صنایع بهداشتی و آرایشی مصرف می‌شود. در اکثر لوازم آرایشی و بهداشتی که ما مصرف می‌کنیم از روغن پالم استفاده شده است. شرکت L’Oréal یکی از برند‌های معرف تولید کننده لوازم آرایشی و بهداشتی در جهان علت استفاده از روغن پالم در محصولات خود را چنین بیان می‌کند:

” ما از روغن پالم و مشتقات آن به لطف مزایای متعددی مانند: آبرسانی به پوست، کف کردن، نرم کردن و ایجاد بافت در محصولات خود استفاده می‌کنیم. روغن پالم و مشتقات آن دارای خواص آرایشی اساسی و بدون جایگزین هستند.”

اما در چند سال گذشته برخی از این شرکت‌های تولید کننده لوازم آرایش برای نجات محیط زیست متعهد شدند تا میزان مصرف روغن پالم را تا حد امکان در محصولات خود کاهش داده و یا از تولید کنندگان کوچک روغن پالم مورد نیاز خود را تامین کند تا از آسیب به جنگل‌ها جلوگیری شود.

روغن پالم و خطرات زیست‌محیطی

صنعت چهل میلیارد دلاری روغن نخل به دلیل از بین بردن جنگل های بارانی، آوارگی مردم بومی، تولید دی‌اکسیدکربن برای جو و کمک به نابودی اورانگوتان و سایر حیوانات بومی به سمت نابودی محیط زیست گام برداشته‌اند. در زیر سه نمونه را به اختصار شرح می‌دهیم.

از بین رفتن گونه‌های در معرض خطر

همان‌طور که گفته شد روغن نخل یکی از پرکاربردترین روغن‌های گیاهی است که از درخت نخل روغنی به دست می‌آید. مصرف زیاد این ماده روغنی باعث تبدیل مقیاس وسیع جنگل‌های گرمسیری به مزارع نخل روغنی شده که تاثیر بسیار مخربی بر اکوسیستم دارد. تبدیل این جنگل‌ها به مزارع نخل روغنی، باعث منقرض شدن بسیاری از گونه‌های نادر حیوانات شده است؛ زیرا جنگل‌های تخریب شده غالبا محل زندگی این گونه‌های نادر و در معرض انقراض هستند.

نمونه بارز این نابودی را می‌توان در پارک ملی تسو نیلو سوماترا (Tesso Nilo) مشاهده کرد. این پارک برای حفاظت از ببر سوماترا تاسیس شده است. اما امروزه در معرض کاشت بی‌رویه درخت نخل روغنی به‌صورت غیر قانونی است (چهل و سه درصد این جنگل از بین رفته است).

نابودی جنگی‌های بارانی به خاطر تولید روغن نخل اورانگوتان را نیز در معرض نابودی قرار داد. در سال 1990 حدود 315000 اورانگوتان وجود داشت. امروزه تخمین زده می شود که کمتر از 50،000 در طبیعت وجود دارد که به گروه های کوچکی تقسیم شده‌اند و شانس کمی برای زنده ماندن دارند. اورانگوتان تنها یکی از تعداد گونه‌هایی است که در نتیجه جنگل زدایی با انقراض روبرو شده است. در حالی که روغن پالم تنها دلیل جنگل زدایی نیست، اما نقش مهمی را ایفا می کند.

آلودگی هوا

روش معمول و پرکاربرد پاکسازی جنگل‌های گرمسیری برای کاشت درخت نخل روغنی، سوزاندن است. این کار باعث آزاد شدن دود و دی‌اکسیدکربن در جو می‌شود. افزایش دی‌اکسید کربن و دود ناشی از آن موجب تغییرات آب‌و‌هوایی شده و نفس کشیدن را برای هر موجود زنده‌ای سخت می‌کند. به گفته موسسه صلح سبز (سازمان غیر دولتی مدافع محیط زیست) بیش از نهصد هزار نفر در اندونزی به دلیل دود ناشی از آتش‌سوزی در سال 2019 دچار عفونت‌های حاد تنفسی شده‌اند و نزدیک به ده میلیون کودک به دلیل آلودگی هوا در معرض آسیب‌های جسمی و شناختی مادام‌العمر هستند. در 10 ماه اول سال 2019 این آتش‌سوزی‌ها دی‌اکسیدکربنی که تولید کرده‌اند برابر با تولید سالانه گازهای گلخانه‌ای انگلیس است.

آلودگی آب و خاک

هر تن روغن پالم، دو و نیم تن پساب تولید می‌کند. این پساب‌ها به‌صورت مستقیم باعث آلودگی آب شیرین و آب‌های زیرزمینی می‌شود و سلامت افراد و تنوع زیستی را به خطر می‌اندازد. زمانی که جنگل‌ها برای تبدیل شدن به مزارع پاکسازی می‌شوند فرسایش خاک به وجود می‌آید. فرسایش خاک، افزایش طغیان رودخانه‌ها، رسوبات گل‌و‌لای در بنادر، از بین رفتن جاده و دیگر زیرساخت‌ها را در پی دارد.  

نمونه تخریب زیست محیطی آب در مالزی را می‎‌توان دریاچه چینی (Lake Chini) نام برد. یکی از عوامل موثر در نابودی این دریاچه سموم دفع آفات، کودهای آفت کش و کودهای مورد استفاده در مزارع نخل روغنی در حریم دریاچه و در بسیاری از مکان‌های کنار آب بوده است. این آلودگی و از بین رفتن دریاچه باعث شد تا ماهی‌ها و آبزیان دریاچه نیز از بین بروند و اهالی بومی منطقه که غذای خود را از این دریاچه تامین می‌کردند دچار مشکل کرد.

جمع‌بندی

روغن پالم از میوه درخت نخل روغنی گرفته می‌شود و امروزه در بیشتر محصولاتی که ما مصرف می‌کنیم وجود دارد. برای همین تقاضا برای این روغن گیاهی سرعت صعودی داشته است. این تقاضای زیاد باعث شده تا تولید سنتی این روغن به سمت تولید صنعتی برود و این تغییر آسیب‌های زیادی به محیط زیست وارد کرده است. تولید کنندگان بزرگ روغن نخل با نابودی و آتش‌ زدن جنگل‌های بارانی برای کاشت نخل روغنی موجب انقراض بسیاری از حیوانات بومی جنگل‌های بارانی شده‌اند.

این ماده روغنی برای محیط زیست بسیار مضر است اما برای بدن انسان فواید هم دارد. مضررات این روغن برای بدن بالا رفتن کلسترول بد در بدن و گرفتگی عروق و سکته قلبی است. به طور کل می‌توان نتیجه گرفت که نمی‌توان از مصرف روغن پالم چه به صورت مستقیم و غیر مستقیم اجتناب کرد. ولی برای کمک به خود و محیط زیست بهتر است از محصولاتی که از روغن پالم یا همان نخل روغنی استفاده می‌کنند کمتر مصرف کنیم.

منابع

• www.greenpeace.org.uk
• https://inside-our-products.loreal.com