ویتامین A، خواص، مضرات و منابع غذایی ویتامین آ را با هم در این مقاله بررسی خواهیم کرد. ویتامین یکی از چندین دسته مواد عالی است که بدن انسان برای رشد طبیعی به آن نیاز دارد. کمبود یا نبود هر کدام از ویتامین‌ها، در عملکرد بدن انسان اختلال ایجاد کرده و زندگی عادی را مختل می‌سازد. 13 ویتامین ضروری برای بدن وجود دارد که در دو دسته محلول در آب و محلول در چربی قرار می‌گیرند.

ویتامین‌های محلول در چربی

این ویتامین‌ها در بافت چربی بدن ذخیره می‌شوند. در این دسته 4 ویتامین A- K- D- E گنجانده شده است. بدن برای جذب این ویتامین‌ها، نیاز به رژیم غذایی حاوی چربی دارد. ویتامین A، خواص و مضرات آن در متن پیش رو بیان شده است.

ویتامین‌های محلول در آب

این ویتامین‌ها در بدن جذب نمی‌شوند و مقدار مازاد آن‌ها از طریق کلیه و ادرار به‌جز ویتامین B12 دفع می‌شوند. در این دسته 9 ویتامین قرار دارد.

ویتامین A (ویتامین آ)

ویتامین A به مانند ویتامین D جزء ویتامین‌های محلول در چربی است. مصرف قرص ویتامین A و دیگر مواد دارای این ویتامین برای بدن لازم و ضروری است. می‌توان این ویتامین را یک آنتی‌اکسیدان قوی معرفی کرد که از پیری زودرس جلوگیری می‌کند. ویتامین A از جمله استرین‌های رتینول است که از رشد و تمایز سلول‌ها پشتیبانی می‌کند و به‌طور اساسی نقش به‌سزایی در شکل‌گیری طبیعی و حفظ بافت قلب، ریه، کلیه‌ها و سایر اندام‌های بدن دارد.

منابع ویتامین A

ویتامین A و منابع سرشار از این ماده را می‌توان در دو گروه دسته بندی کرد:

1. غذاها:

ویتامین A در غذاهایی مانند: سبزیجات سبز برگ، سبزیجات نارنجی و زرد (هویج، کلم بروکلی، کدو سبز و …)، گوجه فرنگی، کره گیاهی (آی‌شاد) و روغن‌های گیاهی، روغن کبد ماهی و همچنین گوشت‌ها وجود دارد. راس (Ross)₍₁₎ محقق آمریکایی در مقاله‌ای که در سال 2010 منتشر کرده، بهترین منبع این ماده عالی را در رژیم غذایی ایالت متحده، محصولات لبنی، روغن کبد ماهی، کره و روغن‌های گیاهی غنی شده با ویتامین A و غلات برشمرده است.

2. مکمل‌های غذایی

دسته دیگری که می‌توان از طریق آن ویتامین ای مورد نیاز بدن را تامین کرد؛ مکمل‌های غذایی مانند قرص‌های مولتی ویتامین هستند. تحقیقات انجام شده در سال 2011 در ایالت متحده آمریکا بیانگر این مطلب بود که 28 درصد تا 37 درصد جمعیت ایالت متحده آمریکا، مکمل‌های حاوی این ویتامین را مصرف می‌کنند. که در این دسته بزرگسالان بالای 71 سال و کودکان زیر 9 سال بیشترین مصرف کنندگان هستند.

عوارض کمبود ویتامین A در کودکان و نوزادان

کمبود ویتامین A در نوزادان و کودکان عوارضی چون اسهال، نابینایی و همچنین خطر مرگ ناشی از بیماری‌های عفونی مانند سرخک را در پی دارد. مرکز بهداشت ایالت متحده₍₂₎ در سال 2008 اعلام کرد 190 میلیون کودک و 19/1 میلیون زن باردار در کشورهای توسعه یافته تنها 70 میکروگرم ویتامین A دریافت می‌کنند (در صورتی‌که مقدار توصیه شده مصرف روزانه معادل 600 میکروگرم است). اغلب نوزادان این مناطق، ویتامین A لازم را از آغوز شیر مادر دریافت نمی‌کنند و در نتیجه دچار مشکلات عفونی و اسهال می‌شوند.

چه گروه‌های به‌طور کافی ویتامین آ دریافت نمی‌کنند؟

1. نوزادان نارس
2. نوزادان و کودکان خردسال در کشورهای در حال توسعه
3. زنان باردار و شیرده در کشورهای در حال توسعه
4. افراد مبتلا به فیبروز سیستیک

دریافت ویتامین ای بیش از اندازه چه ضرری دارد؟

مقدار اضافی این ویتامین، در کبد انسان ذخیره می‌شود و آسیب‌های جبران ناپذیری به بدن وارد می‌کند. از جمله  آسیب‌های وارد شده را می‌توان: فشار داخل جمجمه (تومور شبه مغزی)، سرگیجه، حالت تهوع، سردرد، تحریک پوستی، درد مفاصل و استخوان‌ها، کما و مرگ اشاره کرد. نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که بعد از درمان و کاهش ویتامین ای در بدن، آسیب‌های وارده به کلیه ترمیم نمی‌شود.

رژیم غذایی سالم و ویتامین آ

وزارت کشاورزی₍₃₎ ایالت متحده آمریکا در بیاینه‌ای دستورالعمل رژیم غذایی سالم برای مصرف این ویتامین را چنین توصیف کرد: انواع سبزیجات، میوه‌ها، شیر، ماست و پنیر بدون چربی یا کم‌چرب، مرغ و تخم‌مرغ، غذاهای دریایی، حبوبات و روغن‌های گیاهی مغذی شده با این مواد عالی.

ویتامین آ و کره گیاهی آی‌شاد

همان‌طور که در مطالب بالا گفته شد ویتامین آ، ویتامین محلول در چربی است که علاوه بر گیاهان، در روغن‌ها هم یافت می‌شود. پژوهشگران با تحقیقات انجام شده به این مورد دست یافتند که مصرف روغن و کره حیوانی، ویتامین محلول در چربی بدن انسان را تامین می‌کند؛ اما باعث آسیب به قلب و عروق انسان می‌شود. بر این اساس، توصیه می‌شود که روغن و کره گیاهی غنی شده با مواد عالی را جایگزین کره و روغن حیوانی بکنیم.

تولید کنندگان مواد غذایی به ویژه تولید کنندگان کره گیاهی تصمیم گرفتند تا با افزودن ویتامین A و D به محصولات خود مانع از آسیب به افراد جامعه شوند. شرکت مهر فرازآبرود نیز در تولید محصولات خود با افزدون این ویتامین (8/1 میکروگرم در هر 14 گرم) کمبود این ویتامین را جبران کرده است.

منابع

1. راس و همکاران؛ ویتامین ای. دانشنامه مکمل‌های غذایی. ویرایش دوم لندن و نیویورک: اطلاعات پزشکی؛ 2010: 91-778.
2. مکمل های ویتامین ای برای جلوگیری از مرگ‌و‌میر، بیماری و نابینایی در کودکان زیر 5 سال: بررسی سیستماتیک و فراتحلیل BMJ 2011 ؛ 343: d5094.
3. وزارت کشاورزی ایالات متحده، خدمات تحقیقات کشاورزی. سلب مسئولیت پیوند، 2019.