با توجه به پیشرفت‌های عظیم در دنیای امروز به‌ویژه در بخش تکنولوژی، انسان‌ها اغلب به کم تحرکی و مصرف‌ غذاهای فوری روی‌ آورده‌اند. این کم تحرکی و مصرف غذاهای فوری، افزایش کلسترول در خون را به همراه دارد و مشکلاتی را برای ما به وجود می‌آورد. گروه صنعتی آی‌شاد سعی دارد در این مقاله به توضیح جامع و کاملی درباره‌ی کلسترول، عوارض و هر چیزی که در مورد آن لازم است بدانیم، بپردازد.

کلسترول چیست؟

ماده مومی رنگ چربی است که در تمام سلول‌های بدن وجود دارد. بدن برای ساخت هورمون، ویتامین و هضم غذا به مقداری کلسترول نیاز دارد. در واقع این ماده ذاتا بد نیست، اما اگر مقدار آن در خون زیاد شود می‌تواند پلاک ایجاد کند. پلاک ایجاد شده به دیواره عروق می‌چسبد و موجب تصلب شرایین می‌شود. تصلب نیز موجب بیماری عروق کرونری می‌شود (باریک یا مسدود شدن عروق کرونری). Cholesterol موجود در بدن از دو منبع تامین می‌شود: کبد و صفرا، غذاهایی که مصرف می‌کنیم.

چرا کلسترول مهم است؟

شاید این سوال پیش بیاید که اهمیت این ماده چیست و چرا باید اطلاعاتی در مورد آن داشته باشیم. در پاسخ به این سوال باید گفت، هر فردی که به سلامت قلب و جسم خود اهمیت می‌دهد باید در مورد این ماده اطلاعاتی داشته باشد زیرا کلسترول بالای خون خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی مانند: سکته، گرفتگی عروق کرونری و… را افزایش می‌دهد.

انواع کلسترول

• LDL: نوعی لیپوپروتئین (Lipoprotein) با چگالی کم است که به کلسترول بد شناخته می‌شود. مقدار زیاد این ماده در بدن سبب تجمع چربی در رگ‌ها می‌شود.
• HDL: نوعی پروتئین با چگالی بالاست که به کلسترول خوب شناخته می‌شود. وظیفه‌ی این ماده انتقال کلسترول از سایر قسمت‌های بدن به کبد است. در نهایت کبد Cholesterol را از بدن دفع می‌کند.

علل کلسترول بالا در خون

شایع‌ترین و اصلی‌ترین علت بالا بودن این ماده در خون سبک زندگی ناسالم است. مصرف بی‌رویه غذاهای حاوی اسیدهای چرب اشباع مانند: روغن و کره‌های حیوانی، گوشت پرچرب و… کلسترول بد (LDL) را در خون افزایش می‌دهد. کم تحرکی و عدم فعالیت‌های بدنی، ورزش نکردن و سیگار کشیدن (به‌ویژه در بانوان) نیز به افزایش این ماده در بدن کمک می‌کند.

به طور خلاصه می‌توان 7 مورد زیر را در بالا رفتن کلسترول خون برشمرد:

1. سن
2. وراثت
3. وزن
4. استعمال دخانیات
5. کمبود فعالیت بدنی
6. کم تحرکی و ورزش نکردن
7. مصرف غذاهای حاوی اسیدهای چرب اشباع

عوارض کلسترول بالا

بالا رفتن این ماده در خون باعث رسوب پلاک در رگ‌ها می‌شود. در نتیجه تجمع پلاک‌ها، در رگ لخته خون ایجاد می‌شود. لخته‌های خون، جریان خون در رگ‌های کرونر را کند یا به طور کامل قطع می‌کند. این گرفتگی، جریان رسیدن خون و اکسیژن را به عضله‌های قلب کاهش می‌دهد و موجبات سکته قلبی را فراهم می‌کند. این پلاک‌ها همچنین می‌توانند در عروقی که خون حاوی اکسیژن را به مغز و یا اندام‌های دیگر منتقل می‌کنند، جمع شوند. وقتی پلاک‌ها در این رگ‌ها جمع شوند موجب بیماری‌هایی مانند: شریان کاروتید، سکته مغزی، بیماری شریان محیطی و… می‌شوند.

علائم و تشخیص کلسترول بالا

کلسترول بالا در خون علامت و نشانه‌ی مشخصی ندارد. تنها راه تشخیص این که بدانیم به Cholesterol خون مبتلا هستیم یا نه اندازه گیری سطح این ماده در خون از طریق انجام آزمایش خون است. این‌که چه زمانی و چند بار در سال باید این آزمایش را انجام دهیم بستگی به سن و عوامل ژنتیکی دارد. توصیه‌های کلی عبارتند از:

• اولین آزمایش بین سن 9 تا 11 سال
• کودکان هر 5 سال یک بار
• نوجوانان و جوانان هر 5 سال یک بار
• مردان 45 تا 65 سال و زنان 55 تا 65 سال، هر سال 1 بار

راه‌های کاهش کلسترول خون

برای کاهش Cholesterol خون راه‌های زیر پیشنهاد می‌شود:

• برنامه غذایی سالم و جایگزین کردن غذاهای حاوی اسیدهای چرب غیر اشباع مانند کره گیاهی، گوشت و لبنیات کم چرب و… به جای غذاهای داری اسیدهای چرب اشباع
• ورزش و فعالیت بدنی
• کاهش وزن
• مصرف داروها با تجویز پزشک معالج

دکتر سوزان اشتاین باوم (Suzanne Steinbaum) متخصص قلب بیمارستان کنوس میل در شهر نیویورک می‌گوید:

“من به بیماران خود می‌گویم که با تغییر شیوه زندگی همه چیز تغییر می‌کند. فقط باید از جایی شروع کنید و ادامه دهید. شاید برای بهبود هنوز هم به درمان دارویی نیاز داشته باشید اما اگر فقط چند تغییر کوچک ایجاد کنید می‌توانید دوز دارو و عوارض کلسترول خون را کاهش دهید.”

اما این تغییرات کوچک چیست؟

1. حذف چربی‌های اشباع: چربی اشباع LDL را افزایش و HDL را کاهش داده و خطر ابتلا به بیماری‌ قلبی را افزایش می‌دهد. پس تا جای که امکان دارد باید این چربی‌ها را از وعده‌های غذایی خود حذف کنیم.
2. کاهش وزن: اشتاین باوم می‌گوید برای کاهش LDL نیازی نیست وزن زیادی کم کنید. کافیست 10 پوند (4/5 کیلوگرم) کاهش وزن داشته باشید و LDL خون را تا 8% کاهش دهید. اما بهتر است یک برنامه منطقی و هدفمند داشته باشید که در هفته 1 تا 2 پوند (نیم تا یک کیلو گرم) کاهش وزن داشته باشیم.
3. تحرک: این پزشک خاطر نشان می‌کند حداقل 1 تا 2 ساعت در هفته باید ورزش کنیم تا LDL خون کاهش یابد.
4. استفاده از فیبر در وعده‌های غذایی: غذاهایی مانند: بلغور گندم، جو دوسر، آلو خشک، لوبیا و… سرشار از فیبر هستند. فیبر به بدن در دفع این ماده کمک می‌کند. تحقیقات نشان داده افرادی که 5 تا 10 گرم در روز فیبر دریافت می‌کنند، LDL خون آن‌ها کاهش پیدا می‌کند. فیبر همچنین باعث می‌شود احساس سیری کنیم بنابراین به دنبال خوردن تنقلات و حجم بیشتر غذا نمی‌رویم. اما باید از مصرف بیش از اندازه آن هم خودداری کرد زیرا باعث گرفتگی شکم و نفخ می‌شود.
5. مصرف امگا 3 و ماهی: سعی کنید در هفته 2 تا 4 بار ماهی و غذاهای دریایی حاوی امگا 3 مصرف کنید. به گفته‌ی دکتر اشتاین باوم جایگزین کردن ماهی به جای گوشت قرمز به کاهش کلسترول خون کمک می‌کند. اشتاین باوم مصرف ماهی قزل‌آلا، ساردین و… را پیشنهاد می‌کند.
6. مصرف کره و روغن‌های گیاهی: مصرف روغن‌های گیاهی مانند: روغن زیتون، کنجد و… به کاهشLDL خون تا 15 درصد کمک می‌کند.
7. آجیل مصرف کنید: اکثر مغزها و آجیل‌ها می‌توانند LDL را کاهش دهند. آجیل‌ها حاوی استرول هستند که مانند فیبر در دفع کلسترول موثراند. فقط باید در مصرف آجیل زیاده روی نکرد زیرا از کالری بالای برخوردار هستند.
8. کاهش استرس: در هنگام استرس میزان LDL در خون افزایش می‌یابد.
9. مصرف سیر و ادویه‌ها: مصرف سیر، دارچین، زنجبیل، فلفل سیاه، تخم گشنیز و… در کاهش کلسترول خون بسیار موثر هستند. تحقیقات نشان می‌دهد خوردن یک حبه سیر در روز کلسترول خون را تا 9% کاهش می‌دهد.
10. نکشیدن سیگار: سیگار کشیدن می‌تواند LDL خون را افزایش دهد. در یک مطالعه مشاهده شده افرادی که سیگار را ترک کرده‌اند تا 5% HDL خونشان افزایش یافته است.
11. شاد بودن و خندیدن: اشتاین باوم می‌گوید: خنده مانند دارو است. HDL خون را افزایش می‌دهد. پس کلی چاشنی خنده و طنز به زندگی خود اضافه کنید.

جمع بندی

همان‌طور که گفته شد کلسترول ماده‌ای مومی شکل است که برای کارکرد بدن مفید است. اما اگر همین ماده مفید بیش از نیاز به بدن برسد باعث آسیب می‌شود. گرفتگی عروق، سکته قلبی و… نمونه‌ای از این آسیب‌هاست. محققان بهترین و موثرترین روش برای پیشگری از این آسیب‌ها را تغییر سبک زندگی، پرهیز از مصرف غذاهای حاوی اسیدهای چرب، ورزش کردن و داشتن فعالیت بدنی می‌دانند. عامل موثر دیگر بالا رفتن کلسترول خون عوامل ژنیتیکی و تنها راه تشخیص، آزمایش خون و اندازه گیری میزان LDL موجود در خون است. درمان این بیماری هم با تغییر سبک زندگی امکان‌پذیر است. در مواردی که مقدار LDL خون بالا باشد، باید به پزشک متخصص مراجعه کرد.

منابع

1. موسسه ملی سلامت آمریکا؛ موسسه ملی قلب، ریه و خون (NIH)
2. انجمن قلب آمریکا (American Heart)
3. https://www.webmd.com/